Iconen… Geen liefde op het eerste gezicht!

Voor BM-er Madelon Lagendijk (1956) begon de liefde voor iconen begin jaren tachtig. Maar het was zeker geen liefde op het eerste gezicht!

Zij kreeg een hele eenvoudig Maria-icoon cadeau van een Poolse vriend.

,,Het zei me niet zoveel. Ik vond het eerlijk gezegd helemaal niet zo mooi en wist niet goed wat ik er mee aan moest.’’

In de jaren daarna nam ze deze icoon altijd mee tijdens de veelvuldige verhuizingen die volgden na een echtscheiding, voor werk en voor een nieuwe liefde in Amsterdam. De Amsterdamse liefde ging over maar de liefde voor de Maria-icoon groeide gestaag.

,,In iedere nieuwe situatie besliste ik of het wel of niet aan de muur ging hangen. In mijn Amsterdamse appartement waar ik nu elf jaar woon hing het eerst in de keuken maar nu in de kamer.’’

Tot ze op een dag bij De Slegte een boek over iconen kocht. Na dat ze dit boek gelezen had keek ze anders tegen haar icoon aan. Ze gaf zich gewonnen en houdt nu van haar icoon.

Madelon is pas na haar 50e jaardag begonnen met schilderen.

Baan en kinderen waren altijd een beletsel, pas nadat de kinderen de deur uit waren kwam er meer vrije tijd.

Surfend op internet kwam ze uit bij de schilder Bram Stoof die bij haar in de buurt in Amsterdam les gaf.

Het werd een cursus stilleven schilderen.

Slechts twee schilderijen produceerde zij daar.

,,Ik ben een slak wat dat betreft. Misschien omdat ik een perfectionist ben, of een beetje onzeker. Ik duik eerst helemaal in de materie voordat ik een penseel in de verf doop. Dat heeft zijn voor- en nadelen denk ik. Ik ben van huis uit goudsmid en dat vereist natuurlijk ook precisie, materialenkennis en geduld. Je moet echt het smeltpunt van goud en zilver weten voordat je er een vlam op loslaat!’’

Het schilderen met olieverf ging goed maar de iconen en ei-tempera bleven trekken. In oktober 2014 kreeg ze haar eerste les bij Wil de Groot.

,,Ik vond het geweldig. Maar ik merkte snel dat de lestijden, van 9.30 tot 12.00 uur voor mij te kort waren. Ik kom pas na een paar uur goed op gang. Ik zocht verder op internet en vond de Bulgaarse leraar Martin Mandaliev in Den Haag. Ik begon daar in september 2015. Eén keer per maand een hele donderdag schilderen! Ik genoot van iedere langzame minuut. Ook de wijding van mijn eerste icoon, een Moeder Gods van Tederheid, was een bijzondere ervaring.’’

Bij Martin volgt zij nog steeds af en toe lessen en vorig jaar ging ze mee met een tiendaagse schilderreis naar de familieboerderij in Uzuni.

,,Bulgarije is één grote icoon. We schilderden om de dag en maakten uitstapjes naar adembenemende kerkjes met fresco’s en musea. Alles propvol met de prachtigste, kleurigste iconen. Tijdens deze reis besloot ik dat ik heel graag iedere icoon die ik schilder in het echt wil zien als het mogelijk is. Ik heb tijdens die reis een Christus Pantocrator geschilderd uit 1786 en het origineel hangt in de crypte van de Alexander Nevski-kathedraal in Sofia. We bezochten de kathedraal op de laatste dag, toen ik er al dagen aan had gewerkt. Het is alsof je een persoon ontmoet!’’

Martin Mandaliev is een traditionele iconenschilder en dat wil zeggen dat de les begint met gebed en tijdens de les wordt er naar orthodoxe muziek geluisterd.

In september 2016 las zij in Eikonikon een artikel van Marjan Smit.

Dat sprak haar erg aan.

,,Ik vond het een dapper artikel. Persoonlijk, en daar moet je lef voor hebben. Ik bewonder haar kracht en doorzettingsvermogen. En ik was nieuwsgierig naar de opleiding.’’

Op de achterpagina van diezelfde Eikonikon stond een aankondiging van de Eikonikondag in Lochem. Daar ontmoette ze Marjan zonder te weten dat zij de schrijfster van het artikel was.

,,Ik kwam binnen en toen we elkaar zagen hadden we allebei het idee dat we elkaar kenden. Maar toen ik haar bij de stand van Boulevard Magenta zag staan viel het kwartje. Kort daarna schreef ik me in voor de vakopleiding Iconen Schilderen (VIS) maar moest nog een jaar wachten om te beginnen. Geduld, geduld, geduld.’’

Madelon vindt de afstand Amsterdam-Laag Soeren geen enkel probleem. Ze werkt aan een deësis uit 1800, Palech. Het zijn de engelen Gabriel en Michael en in het midden Christus Emanuel. Het origineel hangt in Recklinghausen. En daar gaat ze natuurlijk binnenkort een kijkje nemen. De engelen zijn aardig op weg, de Christus Emanuel komt eraan.

,,Soms vragen vrienden of familie aan mij waarom ik graag iconen wil schilderen. Of het niet te beperkend is, al die regeltjes. Als kunstenaar, schilder moet je toch juist vrij zijn in je expressie?

In het begin wist ik daar niet goed antwoord op te geven. Ja, dacht ik, waarom eigenlijk? Ik vond al schilderend een deel van het antwoord in de loop der jaren.

Om te beginnen heb ik me afgevraagd wat vrijheid nu eigenlijk is. Doen wat je wilt? Het hele leven is doortrokken van regels. Het is goed voor jezelf en alle mensen om je heen om je bijvoorbeeld aan de verkeersregels te houden. Om je lichaam gezond te houden zijn er ook regels. In oude culturen waren strikte regels op het gebied van voedsel en gedrag.

Bedoeld ter bescherming van het individu. En nu laat ik wel buiten beschouwing dat diezelfde regels soms misbruikt werden om mensen te onderdrukken en bang te maken. In de Eikonikon van december 2017 verwoordt Micheline van Dijk, iconenschilderes, echtgenote van Ronald Medema, naar mijn mening op een prachtige manier de kern van het schilderen van iconen.’’

Ze schrijft:,,Een belangrijk concept in onze tijd is menselijke vrijheid. Echter, een mens is nooit helemaal vrij. Paradoxaal genoeg hebben wij grenzen nodig om ons vrij te voelen. We zullen eerst de begrenzingen in het iconen schilderen moeten bestuderen. We hebben instructies nodig en de vrijheid zit dan in hoe we deze regels, deze instructies zullen gebruiken. Vrijheid is dus niet dat we kunnen doen wat we zelf zouden willen doen. Geen onbegrensde vrijheid, maar vrijheid binnen de grenzen, binnen de regels. De mens heeft de vrijheid in hoe we dingen benaderen, echter de elementen in ons bestaan zelf zijn al ontworpen. Het plan is al ontworpen.’’

,,Dit laatste raakte me. Iedere boomsoort groeit in een vaste vorm, is zo ontworpen en herkenbaar aan die vorm. Dat is een wonder. Welke scheppende kracht zit daarachter? Het is de moeite waard om je daarover te verwonderen. Iconen schilderen is voor mij ook een manier om het wonder van de vormen te onderzoeken. De icoon als metafoor voor je eigen bestaan. De bijbel zegt dat het koninkrijk van God in je is. Dus in onze door tijd en ruimte begrensde lichamen. Dat vind ik een mooie gedachte. Vrijheid in externe beperkingen. Het voelt voor mij als een grotere uitdaging dan de grenzen in de kunst op te zoeken.

En ik hoop dat ik ooit in staat zal zijn om de liefde van God in een icoon zichtbaar te maken.’’

foto terugzetten?

Moeder Gods van Tederheid is de eerste icoon van Madelon en deze icoon is gewijd.

Andere hobby’s, Madelon?

,,Ik kook graag. Ook hierin ben ik creatief. De uitdaging is om iets lekkers te maken met ingrediënten die je al in huis hebt. En met de groenten van het seizoen. Ook dat vereist ,materialenkennis’. Met Indiase gerechten werk ik niet uit de losse pols. Mijn oudste zoon heeft tien jaar in India gewoond en die heeft me veel geleerd. Maar ik moet me nog steeds strikt aan het recept houden om het beste resultaat te krijgen. Waar heb ik dat meer gehoord, Marjan?”

Wat lees je?

,,Het laatste boek dat ik las was Stralende Dagen van Michael Cunningham.Het stond in mijn boekenkast en ik weet niet waarom. Ik koop boeken op markten en in boekhandels omdat het onderwerp me aanspreekt. Ik had nog nooit van die schrijver gehoord. Daarvoor las ik De haas met de Amberkleurige Ogen van Edmund de Waal. Non fictie. Hij onderzoekt zijn familiegeschiedenis aan de hand van een verzameling netsukes die hij geërfd heeft. Ik lees graag boeken die een periode in de geschiedenis met persoonlijke verhalen neerzet. Het aantal en soort schrijvers is te divers om op te noemen. Ik ben gewoon altijd een boek aan het lezen. En als ik het na tien pagina’s niet boeiend vind klap ik het dicht. En tegenwoordig lees ik ook vakliteratuur over iconen en pigmenten en alles wat met schilderen te maken heeft.’’

Luister je muziek en zo ja, wat?

,,Voor muziek geldt hetzelfde als voor literatuur. Het moet mijn hart raken als ik stil zit en luister. Tijdens het schilderen luister ik graag naar Russisch orthodoxe muziek. Tijdens huishoudelijke karweitjes naar popmuziek.

Klassieke componisten, onder andere, Arvo Pärt, Bach en Tchaikovsky.

Pop en jazz zijn afhankelijk van mijn stemming. Ik luister niet altijd naar muziek. Stilte mag best.’’

Kijk je tv/film en zo ja welke programma’s films?

,,Ik heb geen televisie. Geen tijd voor. Op Uitzending Gemist op de computer kijk ik graag naar Engelse detectives en programma’s als Tegenlicht en Podium Witteman. En het nieuws, maar dat laatste liever op de radio. Ik houd niet van praatprogramma’s.

De laatste jaren weinig naar de bioscoop geweest. Wel regelmatig op vrijdagavond naar een bevriende filmmaker die zijn eigen bioscoopje heeft en daar een film van zijn keuze draait. Met na afloop een hapje en een drankje. Heerlijk! Daar heb ik grote filmmakers als Andrej Tarkovski leren kennen.’’

Wat vind je van de nieuwe ruimte, Madelon?

Ik vind de nieuwe ruimte geweldig. Ik ben er pas één keer geweest en heb daar met veel plezier gewerkt. Het is zo ruimtelijk en licht. Op het landgoed vond ik het ook mooi, hoor. Maar dit is weer anders. En… het biedt een plek aan meer leerlingen.”